چوب و هر آنچه که در صنعت چوب ودکوراسیون باید بدانید

چوب و هر آنچه که در صنعت چوب ودکوراسیون باید بدانید

چوب یکی از قدیمی‌ترین و ابتدایی‌ترین مصالح ساختمانی موجود در طبیعت است که بشر در طول تاریخ از آن بهره برده است. چوب تنها مصالح ساختمانی است که از منبع قابل تجدید بدست می‌آید و از مصالح خوبی برای مناطق زلزله خیز می‌باشد.

تعریف چوب:

تعریف چوب بسته به اینکه این ماده را در چه قسمتی بخواهیم مورد استفاده قرار دهیم فرق می کند و به طور کلی می توان سه تعریف برای آن به کار برد.
۱- تعریف گیاه شناسی:
چوب عبارت است از مجموعه ای از بافت های ثانویه لینین شده گیاهان آوندی که در بین مغز و لایه زاینده (کامبیوم) ساقه و ریشه و شاخه ها قرار می گیرد.
۲- تعریف تجاری:
چوب عبارت است از قسمت های داخلی ساقه، ریشه و شاخه درختان و درختچه ها که قابل تبدیل برای استفاده در مصارف گوناگون می باشد و می توان با کار کردن بر روی آن به ارزش و مرغوبیت آن افزود.
۳- تعریف صنعتی:
چوب عبارت است از ماده ای جامد و متخلخل فیبری شکل، که دارای ساختمان سازمان یافته ای است و از هر طرف نایکسان و ناهمگن می باشد.

کاربرد در ایران باستان

داریوش در فرمان بنیاد شهر شوش می‌گوید: «تخته و چوب یکا از گاندرا و کرمانیا آورده شد)». واژه (یکا) در زبان فارسی همان درخت جگ است که چوبی قهوه‌ای رنگ و سخت دارد.

از این نقش برجسته قصر آپادانا در دوره هخامنشی آشکار می‌شود که چوب را برای استفاده کاربردی و تزئینی در دوران مادها نیز به کار می‌گرفتند.

در قسمتی از این نقش برجسته یک درباری ماد در حال حمل یک صندلی چوبی مشاهده می‌شود که مربوط به سده پنجم پیش از میلاد است.

اشکال گوناگون چوب از نظر مصرف

چوب گرد: چوب گرد ضخامتی بین ۱۴-۳۴ سانتی‌متر و درازایی بین ۷/۲ -۱۸ متر را دارند. این چوب‌ها باید هرس و تراز شوند و از نظر سطح و پوست، ظاهری تمیز داشته باشند. چوب‌های گرد را بر حسب نوع دسته قرار می‌گیرند یا در جهت طول تخته یا عمود بر آن.
چوب‌های بریده شده: این چوب‌ها با برش‌های طولی از چوب گرد به دست می‌آیند. چوب گرد قابل استفاده برای منظور باید کیفیت بالایی داشته باشد و از پوسیدگی نیز در امان باشد به طوری که چوب‌های بریده شده درجه ۱ و ۲، عاری از سوراخ‌های پنهان و فاسد شده و گره‌های قهوه‌ای باشند.

انواع چوب‌های بریده شده:

چهار تراش:چوبی است که مقطع آن مستطیل یا مربع است. این چوب را می‌توان از نوع درختان بی گره تهیه کرد.
بینه:از تقسیم یک گرده، بینه به دست می‌آید. چوب گردی را که استوانه‌ای شکل است از روی قطر به دو نیم قسمت می‌کنند و به موازات طول آن را برش می‌دهند و هر یک از تقسیمات را یک بینه می‌نامند.
تخته:چوبی است به شکل مکعب مستطیل به طول ۲-۶متر و عرض ۱۸-۳۰و ضخامت ۱-۸ سانتی‌متر.
الوار:تقریباً راست و بدون گره است ممکن است چهار گوش یا سه گوش باشد. طول الوار تا ۳ متر است و عرض آن ۳۵ تا ۴۰ و کلفتی آن ۱۰ تا ۱۵ سانتی‌متر است.

موارد استفاده چوب در ساختمان

از جمله مهم‌ترین کاربردهای چوب، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- استفاده از چوب برای اعضای باربر
۲- استفاده از چوب برای نماسازی و تزئین
۳- استفاده از چوب در ساخت مصنوعات چوبی
۴- استفاده از چوب برای کارهای کمکی در ساخت و ساز، مانند قالب سازی، چوب بست و…
نکته قابل توجه این است که در تعیین مشخصه‌های مکانیکی چوبها باید مواردی همچون جهت الیاف چوب، مقدار رطوبت، نوع چوب، محل رویش، پهنی دایره سالانه، درجه حرارت، تعداد گره‌های روی چوب، شرایط نمونه گیری، شرایط لحظه‌ای آزمایش و دستورالعمل آزمایشی را در نظر گرفت.

تاریخچه در ساختمان

پیش از به کار گیری مواد معدنی یا مصالح صنعتی چون آن، آجر وسرامیک در سازه‌های معماری یا عمرانی، چوب یکی از اصلی ترین و قدیمی ترین مصالح در دسترس بوده است.

انسان اولیه طرز شکل دادن به چوب را برای تهیه ابزار گوناگون فرا گرفت.

ابزار و وسایل چوبی اولیه و حتی ساختمان‌ها وتزئینات چوبی ادوار ماقبل تاریخ و اعصار مختلف تاریخ، نمایانگر اهمیت چنان ماده‌ای است که ما قبل از فلز و همزمان با مصرف سنگ در اختیار بشر آمده و از آن در تهیه ابزار و وسایل زندگی، سلاح، ساختمان استفاده کرده است.

از ساختمان‌های روستایی گرفته تا ساختمان‌های چند طبقه شهری،پل‌ها و کوشک‌ها از چوب ساخته می‌شدند که بسیاری از آنها در ایران یا کشورهای دیگر به عنوان میراث فرهنگی شناخته شده‌اند.

قدمت ساختمان‌های چوبی بدون شک باید به عصر نوسنگی برسد.

نزدیک به ۶۰۰۰ سال پیش، معماران ایرانی برای گرمی بخشدن به خانه‌های مسکونی،کاخ‌ها و ابنیه، به طور گسترده از چوب استفاده می‌کردند.

اما پس از مدتی، کاربرد چوب به عنوان یکی از ارکان اصلی ساختمان‌ها فراموش شده است. با این حال هنوز چوب یکی از مهمترین عناطر کارا و نقش آفرینی نقش آفرین در مسائل معماری و هنری است.

چوب بر خلاف سایر مصالح ساختمانی پس از گل به خاطر خاصیت پذیری فراوان و طبیعی بودنش با روحیه انسان سازگار و از مطلوبیت ویژه‌ای برخوردار است.

مصرف چوب در بناهای دوره قاجار و معاصر

در دوران قاجاریه ساختمان در شکلهای کلاه فرنگی و طره‌های پیش آمده زیبا مانند عمارت باغ ارم در شیراز, شمس‌العماره و کاخ گلستان و سلطنت آباد در تهران و بسیاری از بناهای دیگر چوب به شکل خاصی در آنها به کار رفته است.

به طور کلی از چوب و فراورده‌های آن در بناهای صد سال اخیر به عنوان مصالحی موثر در ستون‌های چوبی، پوشش‌های سقف‌های دوجداره خارجی و توفال سازی، همچنین در ساختن درهای ارسی و پنجره‌های ظریف با کارهای هنری مختلف استفاده گوناگون شده است.

در سالیان گذشته و همچنین در روزگار اخیر از وجود چوبهای مقاوم جهت کلافبندی ساختمان‌های چوبی در شمال ایران، چه در حالت سنتی و چه در کیفیت و کاربرد روشهای امروزی به ویژه در شیروانی سازی‌های گوناگون نهایت استفاده می‌شود.

از وجود چوب و فراورده‌های آن در ساختمان‌های جنگلی و موسسات جنگلبانی و اسکلت کلبه‌های روستایی و ساختمان‌های مسکونی چوبی محدود و انبارهای آنها، همچنین انبارهای وسیع کشاورزی و برخی از سالنهای دامداری و مرغداری و سالنهای وسیع ورزشگاهها و آموزشگاهها و درمانگاه‌ها و مواردی دیگر بسته به نوع آب و هوا ساخته می‌شود.

امروزه از چوب برای ازاره سازی، کف سازی‌های پارکت، قاب سازی‌های سقف و دکورسازیها و کابینت‌های چوبی و بخصوص درهای چوبی با روکش‌های زیبا بهره کافی گرفته می‌شود.

همچنین از وجود چوب برای ساختن دیوارهای جدا کننده و در مجموع انواع قالب بندی‌های کفراژ جهت کارهای بتونی و انواع داربستهای باربر و مقاوم استفاده می‌شود و به طور کلی پس از سنگ، آجر، گچ و آهک، چوب نیز یکی از مصالح بسیار موثر در امر ساختمان سازی می‌باشد.

استحکام در چوب به دو عامل بستگی دارد:

۱- میزان فیبر موجود در واحد ساختمان ها از آن چوب
۲- ضخامت جداره چوب ها می باشد
بنابراین اگر در چوبی میزان فیبر بیشتر باشد آن چوب سنگین و سخت تر است که بر این اساس می توان گفت سبک ترین چوب، چوبی است به نام باندا یا بالسا با جرم حجمی ۱۹٫/. و سنگین ترین چوب چوبی هست با نام کلیستانتانوس با وزن مخصوص ۱٫۲ که در آب غرق می شود.

بر این اساس می توان درختان را به سه قسمت تقسیم کرد:
۱- درختان سبک؛ مانند: صنوبر، نم دار، بید، تبریزی، کرک.
۲- درختان متوسط؛ مانند: راش، افرا، گردو.
۳- درختان سنگین؛ مانند: بلوط، چندل، سخدار و انجیلی.

خصوصیات فیزیکی

۱- وزن مخصوص: نسبت وزن به حجم بستگی به رطوبت دارد چوب اما به طور کلی در چوب سنگینی با لختی رابطه مستقیم دارد یعنی هر جا که مایل باشید از چوب محکمی استفاده کنید مجبورید از چوب سخت بهره برداری کنید.
۲- رنگ چوب: دوام چوب ها با تیرگی آنها رابطه مستقیم دارد همچنین درون چوب از بیرون آن تیره تر و لایه هایی تشکیل شده در چوب بهاره روشن تر از چوب تابستانه است رنگ چند چوب مهم عبارتند از:
تبریزی (سفید)، صنوبر (کرم)، شمشاد (زرد لیموئی)، اوکالیپتوس (قهوه ای مایل به قرمز)، گردو (خاکستری مایل به قهوه ای تیره)، آبنوس (سیاه).
۳- مقاومت و هدایت الکتریکی و حرارتی چوب: باید بدانیم چوب ها از عایق های مناسب حرارتی و الکتریکی می باشند و در کاربرد بسیاری از آنها مربوط به خاصیت چوب می باشند؛ مانند: دسته سیخ کباب، کتری، ساختمان سازی از آنها استفاده می کنند. خاصیت دیگر آنها خاصیت آکو ستیک است، گچ هم بعد از چوب دارای این خاصیت است و همین پارچه و ساتن و پرده های مخملی و شانه تخم مرغ هم جاذب صوت هستند.

خواص مکانیکی چوب ها

۱- سختی چوب: میزان مقاومت چوب در برابر نفوذ یک جسم. سفتی و سختی دو امر متمایز است. (سفتی یعنی مقاومت در برابر گسیختگی و شکست) باید بدانیم میزان سختی چوب با وزن مخصوص آن رابطه مستقیم و با افزایش رطوبت رابطه معکوس دارد و میزان سختی چوب عامل بسیار مهم می باشد همچنین میزان رطوبت.
۲- مقاومت خمشی: استفاده از چوب ها در ساخت سقف منازل، تیغه های برقی، پل ها و… می گردد و آخرین پارامتر مکانیکی تحمل در برابر کشش و فشار است.

تأثیر رطوبت در چوب

سه نوع رطوبت داریم:
۱- آب بنیادی: که در ساختار مولکولی چوب است.
۲- آب آغشتگی: صفر درصد تا ۳۰% است، از مهم ترین رطوبت ها در چوب.
۳- آب آزاد: ۳۰% تا حداکثر ۲۰۰% می باشد یعنی هر چوب کاملا خشک تا ۲ برابر وزن خودش آب جذب می کند. بنابر این چوب به عنوان ماده ای متخلخل و اسفنجی با محیط خود در تبادل رطوبتی است. (اگر رطوبت بیشتری داشته باشد پس می دهد و اگر از محیط خشکتر باشد رطوبت را جذب می کند)
یکی از مهم ترین گرفتاری های صنعت چوب جلوگیری از این تبادل رطوبتی است. زیرا موجب دفرم شدن و کج شدن محصولات چوبی می باشد. چنانچه چوبی آب خود را از دست بدهد به نام هم کشیدگی و چنانچه رطوبت را جذب کند به آن واکشیدگی معرفی می شود از ۳۰%.

محاسن چوب

۱- عایق حرارتی و برودتی است.
۲- مقاومت مکانیکی نسبتا خوب و خاصیت ارتجاعی واقع در ضربه.
۳- قابلیت پرداخت سطحی، رنگ پذیری، کنده کاری و برش.
۴- امکان تصحیح خواص (مواد ضد حریق، ضد رطوبت و ضد قارچ).
۵- ارزانی، دردسترس بودن و سهولت ساخت.
۶- تجدید پذیری مجدد درخت بعد از برش.
۷- عدم آلودگی محیط و یا برگشت مجدد به محیط (طبیعت).
۸- خاصیت آکوستیک.

معایب ناشی از خشک کردن چوب

۱- شل شدن و لق شدن گره ها.
۲- تغییر ابعاد.
۳- چین خوردگی و کج و معوج شدن چوب.
عیوب ذاتی چوب:
۱- سنگینی نسبت به مواد مصنوعی
۲- حمله موجودات زنده (قارچ ها، جوندگان، حشرات)
۳- قابل اشتعال بودن
۴- عدم امکان استفاده مجدد به شکل اولیه
۵- شکست و گسیختگی
۶- عدم همگنی
۷- ضعف اتصال

روش های محافظت از چوب

روش سنتی:
۱- نیم سوز کردن: حمله عوامل زنده و رطوبت را خنثی می کند.
۲- مالیدن روغن های نباتی و حیوانی: به جداره خارجی چوب روغن می مالند که از رطوبت جلوگیری می کند ولی در مقابل حریق و عوامل زنده موثر نیست چون روزی این ماده شستشو می شود. (دائمی نیست) به روش غوطه وری به مواد نفتی آغشته می کنند.
۳- خشک نگه داشتن چوب.
روش های جدید محافظت از چوب بر دو عامل استوار است:
استفاده از مواد شیمیایی که چوب را در برابر تمام تهدیدات محافظت می کند و به جای رویه چوب مواد را به عمق چوب تزریق می کنند.
برای نگه داری چوب از چه موادی استفاده می شود؟
۱- کروزت: از مهم ترین محافظت کنندگان چوب که از تقطیر زغال سنگ به دست می آید. این ماده ترکیبی سمی و چوب را در برابر عوامل زنده محافظت می کند و ماده ای است پایدار و غیر قابل شستشو که از چوب خارج نمی شود. هم به صورت خالص و هم به صورت ترکیب با قیر یا نفت استفاده می شود.
۲- پنتاکلروفنل: از دیگر محافظ های روغنی چوب است که به جای کروزت و به همراه نفت استفاده می گردد.
۳-ئنمک های فلزی: از محافظت کننده های محلول در آب می باشند؛ مانند: آرسنات مس کرماته شده و یا کلر روی کرماته شده.
مواد پلیمری مانند PEG که به عنوان قشری، روی چوب را می گیرد و از تبادلات مکانیزم چوب و عوامل زنده جلوگیری می کند. برعکس آنچه که به عمق چوب تزریق می شود ماده ای است ضد حریق یعنی از گسترش شعله جلوگیری می کند.
علاوه بر روش های فوق روش های دیگری نیز وجود دارد که با هدف دو گانه استفاده شده و تا حدی موجب محافظت از چوب می گردد؛ مانند: رنگ کردن چوب و زدن لاک و الکل یا استفاده از پلیمر.

روش های فرم دهی به چوب

۱- برش: از بدیهی ترین روش های فرم دهی چوب می باشد که تجهیزات مهم آن؛ مانند: اره فلکی، اره مته کاری، لایه کن که چوب را به شکل های متفاوتی مانند: ورق، مقوا، تخته تبدیل می نماید.
۲- کنده کاری: یعنی چوب، دارای قابلیتی است که می توان قطعاتی را از آن کنده بدون اینکه ترک خورده به، کنده کاری روی چوب حکاکی و روی سنگ حجاری گویند.

ساخت قالب ها و مهره ها و حجم ها و نیم برجسته ها و منبت کاری مربوط به این روش شکل دهی است.
۳- خراطی: منظور ایجاد شکل هایی در چوب که آن شکل ها از لحاظ خصوصیت هندسی دارای محور تقارن هستند. پایه میز ها و میله نرده ها به روش خراطی ایجاد می گردد. (تشابه با ماشین کاری در فلزات دارد)
۴- فرز کاری (ابزار زدن): منظور ایجاد فرمی خاص در امتداد یک پروفیل چوبی است.
۵- خم کاری: باید بدانیم که خشک بودن چوب به علت وجود ماده ای به نام لیگنین یا سیمان چوب است.

چناچه چوب را به مدت طولانی در آب غوطه ور باشد و از آن بهتر، اگر چوب را بجوشانیم ماده خشک لیگنین ژله ای نرم و قابل انعطاف می گردد و بنابر این در این حالت می توان به میزان مشخصی چوب را انحنا بخشید (صندلی ها فرنگی).

البته اگر قطعه چوب کوچکی باشد با غوطه ور بودن در آمونیاک هم می توان به طور قابل ملاحظه ای حالت خم پذیری در آن به وجود آورد.

مهم‌ترین خواص چوب در دکوراسیون داخلی

رنگ
چوب رنگ‌های مختلفی دارد اما اغلب طیفی از قهوه‌ای در آن به چشم می‌خورد رنگ قهوه‌ای در ترکیب با سایر رنگ‌ها حالت‌های مختلفی را برای کاربر تداعی می‌کند.

چوب‌های تیره رنگ در کنار رنگ‌های گرم پرمایه مانند زرشکی ترکیبی وزین و حرفه‌ای می‌سازند که در دکوراسیون دفتری اداری یا اتاق کار در منزل کاربرد زیادی دارد.

اتاقی که ست میز و صندلی آن از چوب تیره رنگ با روکش زرشکی در کنار پرده‌هایی با زمینه زرشکی و گل‌های قهوه‌ای و تور کرم چیدمان شده همه را مبهوت جذابیت خود می‌کند چوب‌هایی با رنگ‌های میانه مانند قهوه‌ای، شکلاتی و گردویی نیز در کنار رنگ‌های سردی همچون آبی فیروزه‌ای و سبزآبی ترکیباتی شاداب، ملایم، آرامش‌بخش و مناسب برای محیط‌های خانوادگی، تفریح و استراحت ایجاد می‌کنند.

رنگ‌هایی که در کنار هم تداعی‌کننده قایقی چوبی در کنار امواج دریایی کم‌عمق و آبی هستند.

استفاده از این ترکیب ذهنی، انسان را آرام کرده و بدن را به سکون دعوت می‌کند. نشستن بر روی یک مبل راحتی و تماشای تلویزیون در تعطیلات آخر هفته در ویلایی با کف چوبی به رنگ گردویی، دیواری از چوب نارون کرم مایل به زرد، پرده‌های راه‌راه آبی کم‌رنگ و پررنگ و روکش مبلمان آبی با طرح سبز رنگ، می‌تواند به خوبی آرامش را به افراد انتقال دهد.
چوب و خاصیت جذب صداهای منتشرشده در محیط
محیط پوشیده از چوب، صداهای منتشر شده را به صورت ملایم جذب کرده و سپس منعکس می‌کند.

این کار از پیچیدن صدا جلوگیری و همچنین اختلاف طول موج‌ها را در آن محل تعدیل می‌کند.

چوب‌های خشک و سبک مانند کاج صدای زیادی در هنگام راه رفتن با کفش ایجاد کرده و چوب‌های سنگین و متراکم مانند گردو و بلوط صدایی خفیف و گنگ منتشر می‌کنند. این صدا‌ها را می‌توان در کاربری‌های مختلفی به زیبایی به کار گرفت.

چوب و خاصیت انعطاف پذیری

امروزه چوب را به اشکال گوناگون می‌بینیم. تخته، الوار، تخته چندلایی و روکش، این‌ها حالت‌های معمول چوب هستند که ما در اطراف خود می‌بینیم.

مبلمان، دکور، کابینت، مجسمه، گلدان را از چوب می‌سازند. این انعطاف بالا باعث می‌شود بتوان چوب را به اشکال گوناگون و برای هر نوع فضایی مورد استفاده قرار داد.

همچنین می‌توان به این نکته نیز اشاره کرد که چوب از قدرت رنگ پذیری بالایی برخوردار است و می‌توان رنگ‌های دلخواه را روی آن اجرایی کرد.

چوب و قدرت جذب دما

چوب از نظر حرارتی به گونه‌ای است که نوسانات دمایی آن بسیار کمتر از سایر مواد است.

کف‌ها و مبلمان چوبی به ندرت در سرمای زمستان آن قدر سرد می‌شوند که نتوان لمسشان کرد.

اما برعکس، یک کف سرامیکی در خانه‌ای گرم هم ممکن است سرد باشد و برای راه رفتن روی آن نیاز به جوراب و پاپوش است.

(متون برگزفته از تزئین)